သည္းေျခေက်ာက္ (Gallstones)

သည္းေျခနဲ႔ သည္းေျခေက်ာက္

        သည္းေျခအိတ္ထဲမွာအစာေျခရည္ေတြ အနည္က်စုပံုလာၿပီး မာေက်ာလာတဲ့အခါ သည္းေျခေက်ာက္ေတြ ျဖစ္ေပၚလာပါတယ္။ သည္းေျခအိတ္ဟာ ပံုုသ႑ာန္အားျဖင့္ သစ္ေတာ္သီးပံုစံရွိျပီး  ၀မ္းဗိုက္ရဲ႕ ညာဘက္ပုိင္း၊ အသည္းရဲ႕ေအာက္မွာ တြယ္ကပ္ေနတဲ့ အိတ္ေသးေသးေလး ျဖစ္ပါတယ္။ သည္းေျခအိတ္ထဲမွာ သည္းေျခရည္လို႔ေခၚတဲ့ အစာေျခရည္ေတြရွိျပီး သည္းေျခအိတ္ဟာ သည္းေျခရည္ေတြကုိ သည္းေျချပြန္မွတစ္ဆင့္ အူသိမ္အတြင္းသုိ႔ ထုတ္လႊတ္ေပးပါတယ္။
        သည္းေျခေက်ာက္ဟာ စပါးေစ့အရြယ္မွ ေဂါက္သီးလံုးအရြယ္အထိ အရြယ္အစားအမ်ိဳးမ်ိဳးရွိနိုင္ပါတယ္။ တစ္လံုးတည္းျဖစ္ႏိုင္သလို လူတခ်ိဳ႕မွာ သည္းေျခေက်ာက္ေတြအမ်ားႀကီး တစ္ၿပိဳင္တည္း ရွိေနႏိုင္ပါတယ္။

ေရာဂါလကၡဏာမ်ား

         သည္းေျခေက်ာက္ရွိေပမယ့္ ေသးလြန္းရင္ (သို႔) သည္းေျခႁပြန္ကို မပိတ္ေသးရင္ ေရာဂါလကၡဏာ မေပၚဘဲ ရွိတတ္ပါတယ္။ သည္းေျခေက်ာက္ဟာ သည္းေျခႁပြန္ တစ္ေနရာရာမွာကုိ ပိတ္ဆုိ႔မိၿပီ ဆုိရင္ေတာ့


ေအာက္ပါလကၡဏာမ်ားကုိ ခံစားရမွာျဖစ္ပါတယ္။
1. ၀မ္းဗိုက္ရဲ႕ညာဘက္ပုိင္းမွာ ႐ုတ္တရက္ျပင္းျပင္းထန္ထန္နာက်င္လာပါတယ္။
2. ေက်ာဘက္ရွိလက္ျပင္ရိုးနွစ္ခုျကား ျပင္းျပင္းထန္ထန္နာက်င္တတ္ပါတယ္။
3. ညာဘက္ပခံုးမွာ ျပင္းျပင္းထန္ထန္နာက်င္တတ္ပါတယ္။ သည္းေျခေက်ာက္ေၾကာင့္ ျဖစ္ေပၚ လာတဲ့နာက်င္မႈဟာ နာရီအနည္းငယ္ၾကာေအာင္ နာက်င္ေနတတ္ပါတယ္။ ခႏၶာကုိယ္အေနအထားကုိ ဘယ္လိုပဲေျပာင္းေျပာင္းမသက္သာတတ္ပါဘူး။
4. မ်က္လံုးက ပံုမွန္အတုိင္းျဖဴေနၿပီး အသားအေရက ၀ါေနတာမ်ဳိးျဖစ္ႏိုင္ပါတယ္။
5. ခ်မ္းတုန္ၿပီး ကုိယ္အပူခ်ိန္ အလြန္အမင္းျမင့္တက္ကာဖ်ားႏိုင္ပါတယ္။

သည္းေျခေက်ာက္ျဖစ္ေပၚလာပံု

          သည္းေျခေက်ာက္ ဘာေၾကာင့္ျဖစ္ရတယ္ဆုိတာကုိ ရွင္းရွင္းလင္းလင္း မသိၾကေသးပါဘူး။ ေအာက္ပါအခ်က္ေတြေၾကာင့္ သည္းေျခေက်ာက္ျဖစ္ေနတယ္လို႔ ယူဆထားၾကပါတယ္။

1. သည္းေျခရည္ထဲတြင္ အဆီဓာတ္ (Cholesterol) အေျမာက္အမ်ားပါ၀င္ျခင္း
        ပံုမွန္အားျဖင့္ အသည္းက ညႇစ္ထုတ္လုိက္တဲ့ အဆီဓာတ္ေတြကုိ ေပ်ာ္၀င္ေစရန္အတြက္ လိုအပ္တဲ့ဓာတုပစၥည္းေတြ သည္းေျခရည္မွာ လံုလံုေလာက္ေလာက္ရွိပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ အသည္းက အဆီဓာတ္ေတြ အမ်ားအျပားညႇစ္ထုတ္လို္က္တဲ့အခါ သည္းေျခရည္မွာ မေပ်ာ္၀င္ႏိုင္ေတာ့ဘဲ သည္းေျခေက်ာက္အျဖစ္သုိ႔ေျပာင္းလဲသြားပါတယ္။

2. သည္းေျခရည္မွာ ဘီလီယူဘင္ (Bilirubin) ဓာတ္မ်ား အေျမာက္အမ်ားပါ၀င္ျခင္း
        ခႏၶာကုိယ္မွာရွိတဲ့ သက္တမ္းကုန္ဆံုးသြားတဲ့ ေသြးနီဥေတြကုိ ေခ်ဖ်က္ၿဖိဳခြဲတဲ့ျဖစ္စဥ္မွာ bilirubin လို႔ေခၚတဲ့ ဓာတုပစၥည္းေတြထြက္ေပၚလာပါတယ္။ အသည္းေျခာက္ေရာဂါျဖစ္တဲ့အခိ်န္ (Liver cirrhosis)၊သည္းေျချပြန္အတြင္းပိုး၀င္တဲ့ေရာဂါျဖစ္တဲ့အခ်ိန္ (biliary tract infections) နဲ႔ အခ်ဳိ႕ေသာေသြးေရာဂါေတြျဖစ္တဲ့အခ်ိန္မွာ ခႏၶာကုိယ္ထဲမွာ bilirubin စြန္႔ထုတ္မႈပမာဏဟာ အလြန္မ်ားျပားလာပါတယ္။ ဘီလီယူဘင္ေတြမ်ားျပားလာျခင္းဟာ သည္းေျခေက်ာက္ျဖစ္ေစဖို႔ တြန္းအားေပးတယ္လို႔ ဆုိပါတယ္။

3. သည္းေျခအိတ္မွ ကုန္စင္ေအာင္ မညႇစ္ထုတ္ႏိုင္ျခင္း
        သည္းေျခအိတ္ထဲမွာ ျဖစ္ေပၚလာတဲ့ သည္းေျခရည္ေတြကုိ သည္းေျချပြန္ကေနတစ္ဆင့္ အူသိမ္အတြင္းကုိ စြန္႔ထုတ္ေပးရပါတယ္။ အေၾကာင္းတစ္စံုတရာေၾကာင့္ သည္းေျခရည္ေတြကုိ ကုန္စင္ေအာင္ မစြန္႔ထုတ္ႏိုင္တဲ့အခါ သည္းေျခအိတ္ထဲမွာ သည္းေျခရည္ေတြစုပံုလာၿပီး သည္း ေျခေက်ာက္ျဖစ္ႏိုင္တယ္လို႔ဆုိပါတယ္။

သည္းေျခေက်ာက္အမ်ဳိးအစားမ်ား

1. အဆီေက်ာက္ (Cholesterol Gallstones)
          အျဖစ္အမ်ားဆံုးသည္းေျခေက်ာက္အမ်ဳိးအစားျဖစ္ပါတယ္။ အေရာင္ကအ၀ါေရာင္ရွိပါ တယ္။ အဆီေက်ာက္အမ်ဳိးအစားသည္းေျခေက်ာက္မွာ အဓိကအားျဖင့္ Cholesterol ေတြပါ၀င္ၿပီး အျခားေသာဓာတ္ပစၥည္းမ်ားကိုလည္းေတြ႕ရတတ္ပါတယ္။

2. ေက်ာက္မည္း (Pigment Stones)
        အညိရင့္ရင့္ ဒါမွမဟုတ္ အနက္ေရာင္ေက်ာက္ေတြျဖစ္ပါတယ္။ ဘီလီယူဘင္ (Bilirubin) ဓာတ္ေတြစုပံုလာရာမွ ျဖစ္ေပၚလာတဲ့ သည္းေျခေက်ာက္အမ်ဳိးအစားျဖစ္ပါတယ္။

သည္းေျခေက်ာက္ျဖစ္ႏိုင္ေျခရွိသူမ်ား

1. အမ်ဳိးသမီးမ်ား
        အမ်ဳိးသမီးမ်ားဟာ အမ်ဳိးသားမ်ားထက္ သည္းေျခေက်ာက္ျဖစ္ဖို႔ အခြင့္အေရးပုိမ်ားပါ တယ္။

2. အသက္ 60 ေက်ာ္ျခင္း
        အသက္ 60 ေက်ာ္လာတဲ့အခါ သည္းေျခေက်ာက္ျဖစ္ဖို႔ အခြင့္အေရးပုိမ်ားလာပါတယ္။

3. အ၀လြန္ျခင္း
        အ၀လြန္တဲ့သူေတြဟာ သည္းေျခေက်ာက္ျဖစ္ဖို႔အခြင့္အေရးပုိမ်ားပါတယ္။

4. ကိုယ္၀န္ေဆာင္ျခင္း
        ကုိယ္၀န္ေဆာင္ေနစဥ္ အခ်ိန္ကာလမွာ သည္းေျခေက်ာက္ျဖစ္ဖို႔ အခြင့္အေရးပုိမ်ားပါတယ္။

5. အဆီဓာတ္စားသံုးမႈမ်ားျခင္း

6. အမွ်င္ဓာတ္စားသံုးမႈနည္းျခင္း

7. မ်ဳိး႐ုိးအတြင္း သည္းေျခေက်ာက္ျဖစ္ဖူးသူရွိျခင္း

8. ေသြးတုိးဆီးခ်ဳိေရာဂါရွိျခင္း

9. ကုိယ္အေလးခ်ိန္ကုိ အလြန္လ်င္ျမန္စြာေလွ်ာ့ခ်ျခင္း

10. အခ်ဳိ႕ေသာ ေသြးတြင္းအဆီက်ေဆးမ်ား စားသံုးျခင္း

11. အီစထ႐ိုဂ်င္ (estrogen) ပါ၀င္ေသာ ေဟာ္မုန္းေဆးမ်ားေသာက္သံုးျခင္း

သည္းေျခေက်ာက္၏ ေနာက္ဆက္တြဲဆုိးက်ဳိးမ်ား

1. သည္းေျခအိတ္ေရာင္ရမ္းျခင္း (Cholecystitis)
          သည္းေျခအိတ္အတြင္းမွာ သည္းေျခေက်ာက္ပိတ္ဆုိ႔ပါက သည္းေျခအိတ္ေရာင္ရမ္းျခင္း (Cholecystitis) ျဖစ္ႏိုင္ပါတယ္။ သည္းေျခအိတ္ေရာင္ရမ္းပါက အဖ်ားႀကီးျခင္း၊ ျပင္းျပင္းထန္ထန္ ေအာင့္ျခင္းေတြကုိ ခံစားရပါတယ္။

2. သည္းေျချပြန္ပိတ္ဆုိ႔ျခင္း
        သည္းေျခေက်ာက္ဟာ သည္းေျချပြန္အတြင္းမွာ ပိတ္ဆုိ႔ပါက အသား၀ါျခင္း၊ သည္းေျချပြန္ ပုိး၀င္ျခင္းတုိ႔ကုိ ခံစားရတတ္ပါတယ္။

3. မုန္႔ခ်ဳိအိတ္ျပြန္ (Pancreatic duct) ပိတ္ဆုိ႔ျခင္း
        မုန္႔ခ်ဳိအိတ္ (Pancreas) မွလည္း အစာေျခရည္တခ်ဳိ႕ကုိ (Pancreatic juicies) ထုတ္ လုပ္ေပးပါတယ္။ မုန္႔ခ်ဳိအိတ္မွ ထုတ္လုပ္လိုက္တဲ့ အစာေျခရည္ေတြဟာ မုန္႔ခ်ဳိအိတ္ျပြန္မွတစ္ဆင့္ သည္းေျချပြန္အတြင္းကုိ စီး၀င္ပါတယ္။ သည္းေျခေက်ာက္ဟာ မုန္႔ခ်ဳိအိတ္ျပြန္ထဲကုိလည္း ၀င္ ေရာက္ပိတ္ဆုိ႔ႏိုင္ပါတယ္။ အဲဒီအခါမွာ မုန္႔ခ်ဳိအိတ္ေရာင္ရမ္းျခင္း (Pancreatitis) ကုိျဖစ္ေစႏိုင္ပါ တယ္။ မုန္႔ခ်ဳိအိတ္ေရာင္ရမ္းၿပီဆုိပါက ၀မ္းဗိုက္မွာ ျပင္းထန္ၿပီး တရစပ္နာက်င္တဲ့ေ၀ဒနာကုိခံစား ရပါတယ္။ ေဆး႐ံုတက္ကုသဖို႔လိုအပ္ပါတယ္။

4. သည္းေျခအိတ္ကင္ဆာ (Galbladder Cancer)
        သည္းေျခေက်ာက္ျဖစ္ဖူးခဲ့တဲ့သူေတြဟာ သည္းေျခအိတ္ကင္ဆာေရာဂါျဖစ္ဖို႔ အခြင့္အေရး မ်ားပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ သည္းေျခအိတ္ကင္ဆာေရာဂါဟာ အလြန္ျဖစ္ခဲတဲ့ေရာဂါတစ္ခုျဖစ္ပါတယ္။

သည္းေျခအိတ္အတြင္း စမ္းသပ္စစ္ေဆးမႈမ်ား

1. သည္းေျခအိတ္ကုိၾကည့္ျခင္း
        တယ္လီေဗးရွင္းဓာတ္မွန္ (Ultrasound) ၊ ကြန္ပ်ဴတာဓာတ္မွန္ (CT scan) တုိ႔ အသံုးျပဳၿပီး သည္းေျခအိတ္မွာ သည္းေျခေက်ာက္ရွိမရွိ ပံုေဖာ္ၾကည့္ႏိုင္ပါတယ္။

2. သည္းေျချပြန္ကုိ စစ္ေဆးျခင္း
        အထူးျပဳလုပ္ထားတဲ့ဆုိးေဆး (Special dye) ကုိ ခႏၶာကုိယ္အတြင္း ထိုးသြင္းစစ္ေဆးကာ သည္းေျချပြန္ရဲ႕ ပံုရိပ္ေတြကုိၾကည့္႐ႈႏိုင္ပါတယ္။ သည္းေျချပြန္ထဲမွာေက်ာက္ရွိ မရွိ ၾကည့္ႏိုင္ပါတယ္။ Hepatobiliary iminodiacetic acid  (HIDA) scan, MRI scan, endoscopic retrograde cholangiopancreatography (ERCP)တုိ႔ျပဳလုပ္ၿပီး စမ္းသပ္စစ္ေဆးျခင္းျဖစ္ပါ တယ္။ ERCP ျပဳလုပ္ေနတုန္း သည္းေျခေက်ာက္ေတြ႕ပါက တစ္ခါတည္း ဖယ္ထုတ္ႏိုင္ပါတယ္။

3. ေသြးစစ္ေဆးမႈမ်ား
        ေသြးစစ္ေဆးၾကည့္ျခင္းျဖင့္ ေရာဂါပုိး၀င္မ၀င္၊ အသား၀ါရွိမရွိ၊ မုန္႔ခ်ဳိအိတ္ေရာင္ရမ္းျခင္းရွိ မရွိအျပင္ အျခားေသာ ေနာက္ဆက္တြဲဆိုးက်ဳိးရွိမရွိကုိ ေဖာ္ထုတ္ႏိုင္ပါတယ္။

သည္းေျခေက်ာက္ကုသမႈနည္းလမ္းမ်ား

         တယ္လီေဗးရွင္းဓာတ္မွန္ (Ultrasound)၊ ကြန္ပ်ဴတာဓာတ္မွန္ (CT Scan) တုိ႔ ႐ိုက္ေနစဥ္ အတြင္းမွာသည္းေျခေက်ာက္ေသးေသးေလးကုိ မေတာ္တဆေတြ႕ရွိမိေပမယ့္ သည္းေျခေက်ာက္ရဲ႕ေရာဂါလကၡဏာေတြ ခႏၶာကုိယ္မွာ မျပေသးဘူးဆုိရင္ ကုသမႈခံယူဖို႔မလိုအပ္ပါဘူး။
         ဒါေပမယ့္ သည္းေျခေက်ာက္က တျဖည္းျဖည္းနဲ႔ ႀကီးလာမယ္ (သို႔) သည္းေျခႁပြန္ကို ပိတ္ဆို႔လာႏိုင္ေျခရွိတယ္ (သို႔) ေရာဂါလကၡဏာေတြေပၚလာၿပီဆုိရင္ ကုသမႈခံယူပါမယ္။

1. သည္းေျခအိတ္ခြဲစိတ္ထုတ္ပယ္ျခင္း (Cholecystectomy)
        သည္းေျခေက်ာက္ရဲ႕ေရာဂါလကၡဏာေတြျပလာၿပီဆုိရင္ သည္းေျခအိတ္ကုိခြဲစိတ္ဖယ္ ထုတ္ၿပီး ကုသရပါတယ္။ သည္းေျခအိတ္ကုိဖယ္ထုတ္လိုက္တဲ့အခါ အသည္းမွထုတ္လုပ္လိုက္တဲ့ သည္းေျခရည္ေတြဟာ သည္းေျချပြန္ေတြမွတစ္ဆင့္ အူသိမ္ထဲသုိ႔ စီးဆင္းေနမွာျဖစ္ပါတယ္။ သည္းေျခအိတ္ထဲမွာ စုစည္းသုိေလွာင္စရာမလိုေတာ့ဘူးေပါ့။ တကယ္ေတာ့သည္းေျခအိတ္ဆုိ တာ အသက္ရွင္ေနထုိင္ဖုိ႔အတြက္ မရွိမျဖစ္ လိုအပ္တဲ့အရာမဟုတ္ပါဘူး။ သည္းေျခအိတ္ကုိဖယ္ ထုတ္လိုက္တဲ့အတြက္ အစာေျခတဲ့ျဖစ္စဥ္မွာ ေျပာင္းလဲမႈရွိမွာမဟုတ္ပါဘူး။

2.  သည္းေျခေက်ာက္ေပ်ာ္ေစေသာ ေဆး၀ါးမ်ား
        သည္းေျခေက်ာက္ေပ်ာ္ေစတဲ့ေဆး၀ါးေတြဟာ သည္းေျခေက်ာက္ကုိေပ်ာ္၀င္ေပ်ာက္ကြယ္ ေစဖို႔ လုပ္ႏိုင္ေကာင္းလုပ္ႏိုင္ပါလိမ့္မယ္။ ဒါေပမယ့္ လေပါင္းမ်ားစြာ ဒါမွမဟုတ္ ႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ ၾကာျမင့္တယ္လို႔ဆုိပါတယ္။ တစ္ခါတေလမွာေတာ့ သည္းေျခေက်ာက္ လံုး၀မေပ်ာ္တာမ်ဳိးေတြရွိ တတ္ပါတယ္။ သည္းေျခေက်ာက္ေပ်ာ္ေဆးကုိ ေယဘုယ်အားျဖင့္ အသံုးမျပဳၾကပါဘူး။ ခြဲစိတ္ ကုသဖို႔မျဖစ္ႏိုင္တဲ့ လူေတြမွာသာ သည္းေျခေက်ာက္ေပ်ာ္ေဆးကုိ ေသာက္ခုိင္းေလ့ရွိပါတယ္။

ႀကိဳတင္ကာကြယ္ျခင္း

1. အစားမလႊတ္ပါနဲ႔။
        ေန႔စဥ္ပံုမွန္ စားေသာက္ေနက်အခ်ိန္အတိုင္း စားေသာက္ဖို႔လိုပါတယ္။ ထမင္းတစ္နပ္မစား ျခင္း၊ ပိန္ေစရန္ ထမင္းမစားဘဲေနျခင္းေတြဟာ သည္းေျခေက်ာက္ျဖစ္ဖို႔အခြင့္အေရးကိုမ်ားပါ တယ္။

2. ကုိယ္အေလးခ်ိန္ကုိ ျဖည္းျဖည္းခ်ပါ။
        ကုိယ္အေလးခ်ိန္ကုိေလွ်ာ့ခ်တဲ့အခါ ခ်က္ခ်င္းကုိယ္အေလးခ်ိန္က်သြားေအာင္ မလုပ္သင့္ပါ ဘူး။ သည္းေျခေက်ာက္ျဖစ္ဖို႔ အခြင့္အေရးမ်ားေစပါတယ္။ ရက္သတၱပတ္ တစ္ပတ္မွာ ကုိယ္အ ေလးခ်ိန္ ၂ေပါင္ေလ်ာ့က်တာဟာ အသင့္ေတာ္ဆံုးျဖစ္ပါတယ္။

3. အ၀မလြန္ေအာင္ ထိန္းသိမ္းပါ။

        အ၀လြန္ျခင္းဟာ သည္းေျခေက်ာက္ျဖစ္ဖို႔ အခြင့္အေရးမ်ားေစတဲ့အတြက္ အ၀မလြန္ဖုိ႔ ဂ႐ု စိုက္ရပါမယ္။ ကယ္လိုရီဓာတ္ေတြကုိေလွ်ာ့စားပါ။ ကုိယ္လက္လႈပ္ရွားအားကစားကုိ ပုိလုပ္ပါ။ ၿပီးရင္ အဲဒီအေလ့အက်င့္ကုိ ပံုမွန္ထိန္းသိမ္းသြားၿပီး သည္းေျခေက်ာက္ကုိႀကိဳတင္ကာကြယ္ၾကပါ လို႔ တုိက္တြန္းလိုပါတယ္။ 

Dr. Thant Zaw ( IM-2)

drmyanmar.com/